DA NHIỄM CORTICOID
1. Đại cương:
Corticoid dùng tại chỗ là một phương pháp điều trị, có từ những năm 1950, rất phổ biến trong các bệnh da liễu. Mặc dù tác dụng phụ corticoid đã được biết từ lâu như teo da, giãn mạch, bội nhiễm nấm..., nhưng gần đây tình trạng nghiện corticoid tại chỗ ngày càng được nhắc đến nhiều. Tuy nhiên, chưa có một thống nhất rõ ràng về định nghĩa, dấu hiệu lâm sàng của nghiện corticoid bôi. Tình trạng nghiện corticoid bôi là một tình trạng khó điều trị, cần phòng tránh và quản lý lâu dài.
Nghiện corticoid bôi được định nghĩa là tình trạng tổn thương da mới xuất hiện khi ngừng corticoid bôi. Tổn thương da mới có thể nặng hơn hoặc hình thái khác so với tổn thương da ban đầu. Ngoài ra, có thể kèm theo các vấn đề về tâm lý.
Các thuật ngữ dùng để chỉ tình trạng nghiện corticoid bôi: topical corticosteroid/steroid addiction/withdrawal, red skin syndrome…
2. Yếu tố nguy cơ:
- Lớp sừng tăng tính thấm (đặc biệt ở mặt, sinh dục)
- Bệnh lý da trước đó gây tổn thương da: viêm da cơ địa, trứng cá, trứng cá đỏ, viêm da quanh miệng
- Thời gian dùng corticoid: kéo dài trên 2 tháng
- Cường độ corticoid: trung bình - mạnh
- Tần suất bôi: trên 1 lần/ngày
3. Sinh bệnh học:
- Cơ chế chưa rõ ràng, các giả thuyết được đưa ra bao gồm:
- Rối loạn điều hòa các thụ thể glucocorticoid tại da
- Phản ứng giãn mạch thông qua các chất trung gian như NO, histamin…
- Hàng rào da bị tổn thương gây ra một chuỗi phản ứng bất thường cytokin.
4. Lâm sàng:
Triệu chứng của nghiện corticoid bôi thường xuất hiện sau vài ngày cho đến vài tuần dừng sử dụng corticoid bôi.
Nổi bật của tình trạng nghiện corticoid bôi là các triệu chứng cơ năng như: cảm giác ngứa, châm chích, bỏng rát, đau kèm theo mất ngủ, trầm cảm.
Tổn thương cơ bản thường gặp: ban đỏ, sẩn mủ dạng trứng cá/trứng cá đỏ, phù nề, tiết dịch, bong vảy da. Tổn thương có thể lan rộng ra các vùng da xung quanh không bôi corticoid trước đó. Một nghiên cứu trên 1085 bệnh nhân có triệu chứng của nghiện corticoid bôi thấy vị trí thường gặp nhất là mặt và sinh dục (99%), đa số ở phụ nữ (81%). Cảm giác châm chích và bỏng rát thường gặp nhất (65,5%) và triệu chứng phổ biến nhất là đỏ da (92,3%). Một số dấu hiệu đặc trưng được các tác giả mô tả là:
- Dấu hiệu tay áo đỏ (red sleeve sign): ban đỏ ở vùng cẳng tay, cẳng chân và không bị ở lòng bàn tay chân, ranh giới rõ với da lành.
- Nếp nhăn con voi (elephant wrinkles): da dày nhưng giảm độ chun giãn, hay ở mặt duỗi các chi.
- Dấu hiệu đèn pha (headlight sign): Mũi và vùng quanh mũi không bị tổn thương, tổn thương chủ yếu từ má cho đến tai.
